Recensie Viva Frida Kahlo Immersive Experience ★★★1/2

Maar liefst twee immersieve ervaringen rond Frida Kahlo zijn er deze week geopend in Brussel. Allebei stellen ze dat ze geautoriseerd zijn. Feit is dat er slechts één werken projecteert van de Mexicaanse kunstenares, en dat is ‘Viva Frida Kahlo Immersive Experience’  in Viage Theatre. Die in de Horta gallerij (‘Frida Kahlo - Het leven van een icoon’ ★★) moet het stellen met foto’s waarop Kahlo te zien is, het creëren van de sfeer uit de tijd (1907-1954) waarin ze leefde en de locaties waar ze verbleef (Mexico, de VS, en haar expo in Parijs op uitnodiging van Marcel Duchamp). Je zou kunnen stellen dat de twee expo’s elkaar aanvullen, dat is zo, maar eerder in beperkte mate want ook de immersieve ervaring in de Viage projecteert enkele zwart-witfoto’s uit het leven van de kunstenares. Die is dan ook ontegensprekelijk de betere van de twee hoewel die in de Horta gallerij meer tekst en uitleg geeft (maar toch ook sommige onderwerpen niet of nauwelijks belicht).

Ze dachten dat ik een surrealist was, maar dat was ik niet. Ik schilderde nooit dromen. Ik schilderde mijn eigen realiteit.

Het is een tijd aanschuiven in de gang van de Viage bij ‘Viva Frida Kahlo Immersive Experience’. Alle toeschouwers lijken vol interesse de tijdslijn over Frida Kahlo’s leven te willen lezen en dat zorgt voor een file. Die lezen is echter cruciaal – tenzij je haar biografie al kent – om ten volle te kunnen genieten van de 360° projecties van haar kunstwerken op een bijzonder knappe muzikale score waarin La Llorona en Libertango onder andere te horen zijn.

In Frida Kahlo immersive experience wordt veel meer de nadruk gelegd dat Kahlo absoluut een goede band had met haar vader, maar niet met haar moeder wiens strenge katholieke ideeën ze niet deelde. Het feit dat haar moeder haar relatie met de bekende muurschilder Diego Rivera en diens communistische politieke voorkeur afkeurde, en daarnaast vond dat het koppel er uit zag als een olifant en een duif, heeft daar wellicht ook mee met te maken.

Op 17 september 1925, op haar achttiende, nam Frida Kahlo met haar vriend Alejandro Gomez Arias de bus. Dat was er een later omdat ze haar paraplu vergeten was en zo de bus die ze normaal zou nemen, moest laten gaan. De bus waar zij uiteindelijk op zat, zou niet veel later een ongeval hebben met een tram. De tiener die al van kindsbeen aan polio leed en daardoor last had van haar rug door een genetisch probleem, en een jaar voor haar dood (ze werd uiteindelijk 47) haar rechterbeen moest afstaan, kwam toen maandenlang in een ziekenbed te liggen in een korset.

Tijdens haar leven zou ze er 28 gedragen hebben, 1 in staal, 3 in leder en de rest in gips. Maar liefst 32 keer zou ze in haar leven geopereerd zijn geweest. De Mexicaanse krant ‘El Universal’, dat berichtte over het ongeval was mis dat haar verwondingen onherroepelijk tot de dood zouden leiden. Kahlo’s droom om geneeskunde te gaan studeren, kon ze vanaf dan opbergen. In de plaats werd ze schilder. Frida begon namelijk te schilderen om therapeutische redenen vanop haar ziekenbed en dat op een aangepaste schildersezel. Ze schildert vaak zichzelf omdat ze veel tijd alleen doorbracht. In haar zelfportretten met opvallende wenkbrauwen die ze extra accentueerde, valt op dat ze zichzelf als een koningin toont. Met haar serene houding daagt ze de kijker ook uit.

Op drie plaatsen was haar ruggengraat gebroken en tevens hield ze een gebroken sleutelbeen, gebroken ribben, elf breuken in het rechterbeen, een verbrijzelde rechtervoet, een gebroken heup, en een ontwrichte schouder aan het tragische ongeval over. Maar het ergst was de ijzeren leuning die haar linkerkant van haar lichaam doorboord had en door haar vagina er opnieuw uit kwam. Gevolg daarvan was dat Kahlo weliswaar nog wel zwanger kon geraken, maar dat die zwangerschappen steevast uitdraaiden op miskramen (minstens twee heeft ze er gehad) of een abortus. Dat ze geen moeder is kunnen worden compenseerde ze door aandacht te besteden aan neefjes en nichtjes, kinderen van vrienden, maar ook huisdieren te houden zoals honden, katten, duiven, papegaaien en zelfs apen. Vanaf 1943 gaf ze ook les zodat ze haar kennis kon doorgeven.  

Haar huwelijk met Diego Rivera was turbulent. Ze leerde hem kennen toen zij 22 en hij er al 41 was. In 1928 schildert hij haar in zijn werk ‘The Arsenal’. Op 21 augustus 1929 huwde ze met hem. Voor hem was het zijn derde huwelijk ondertussen. Tien jaar later scheidde Kahlo van hem in november 1939 om 13 jaar later opnieuw met hem te trouwen. Kort na de scheiding schilderde ze ‘De twee Frida’s’ waarin we de schilderes traditioneel gekleed zien in een Tehuana-outfit en ze het portret van de man waarvan ze scheidde in haar hand heeft, naast een onafhankelijke modern geklede Frida Kahlo wiens hart gebroken is en een door een schaar doorgeknipt bloedvat te zien is waardoor er bloed op haar schoot, haar witte jurk, vloeit. Samen vormen de twee Frida’s de échte.

(lees verder onder de afbeelding)

© Bert Hertogs – concertnews.be

Ze bleef Rivera dus loyaal hoewel ze allebei minnaars en minnaressen hadden in hun leven. Het pijnlijkst was voor haar zijn affaire met haar jongere zus Cristina, net de zus waar zij de beste band mee had. Kahlo zelf deelt het bed onder andere met de Japans-Amerikaanse beeldhouwer Isamu Noguchi, de Hongaarse fotograaf Nickolas Muray, kunsthandelaar Julien Levy, de Amerikaanse architect Edgar Kaufmann Jr. en de voormalige Sovjet-leider Leon Trotsky. En verder zijn er de liefdesrelaties die ze had met Josephine Baker, de zangeres Chavela Vargas waar ze liefdesbrieven naar schreef, en was ze tussen 1946 en 1949 ook verliefd op de Catalaanse illustrator Josep Bartoli waarover ook liefdesbrieven teruggevonden zijn.

De expo in de Horta gallerij onderbelicht Kahlo’s biseksualiteit en dat ze daardoor tevens een belangrijk figuur binnen de lgbtqi+-gemeenschap is geworden. ‘Viva Frida Kahlo Immersive Experience’ in Viage Theatre wijdt er wél een apart paneel aan en focust meer op haar openheid, onvruchtbaarheid, seksueel genot (de quote ‘vrijen, een bad nemen, vrijen …’ is enkel in Viage te horen terwijl in de Horta gallerij de bezoeker meegegeven wordt dat de watermeloenen, granaatappels en papaja’s die ze schilderde,  open, vlezig en sappig, duidelijk verwijzen naar seksualiteit en vruchtbaarheid), en het anders zijn omarmen terwijl die in de Horta gallerij ook focust op de Día de Muertos (wat mee verklaart waarom de kunstenares doodshoofden schilderde). ‘Frida Kahlo - Het leven van een icoon’ staat hoewel het geen werken toont van Frida Kahlo wel beter stil bij hoe ze haar pijn uitdrukt in haar werk via scherpe voorwerpen zoals doornenkettingen, spijkers, pijlen, en messen die bloederige sneden en gaten veroorzaken.

De chronische pijn waaraan ze leed is enkel te zien in het werk van Frida Kahlo die zichzelf geen surrealist wil noemen omdat ze geen dromen schildert maar haar eigen realiteit. De tentoonstelling in de Horta gallerij staat dan weer wel meer stil bij het mode icoon dat Kahlo ook was. Door zich traditioneel te kleden en de focus te leggen op haar glanzende fluwelen rok, haar geborduurde blouse, kapsel dat met bloemen of kleurrijke linten versierd was of de juwelen die ze droeg, zag ze er stralend uit hoewel ze vanbinnen diep bedroefd was. Naar het einde van haar leven toe, net wanneer haar rechterbeen geamputeerd werd, een jaar voor ze stierf, zal ze ook een zelfmoordpoging ondernemen. Dan al is Kahlo enkele jaren een alcoholica (waar enkel ‘Viva Frida Kahlo Immersive Experience’ in Viage iets over zegt) waardoor ze nierproblemen creëerde en verslaafd werd aan pijnstillers. ‘The wounded deer’ dat ze in 1946 schilderde toonde andermaal hoe het fysiek met de kunstenares gesteld was. 8 jaar later stierf ze officieel aan de gevolgen van bronchopneumonie hoewel er ook vastgesteld zou zijn dat ze een overdosis pijnstillers zou geslikt hebben.

< Bert Hertogs >

Info en tickets voor ‘Viva Frida Kahlo Immersive Experience ★★★1/2 in Viage Theatre: fridakahlo.be

Info en tickets voor ‘Frida Kahlo - Het leven van een icoon’ ★★ in de Horta gallerij: fridakahlobruxelles.be